Khấu hao là gì? 3 Cách tính khấu hao tài sản cố định kèm ví dụ

Khấu hao tài sản cố định là một trong những nội dung quan trọng trong công tác kế toán doanh nghiệp. Tuy nhiên, nhiều người vẫn còn nhầm lẫn giữa khấu hao, hao mòn hay cách xác định thời gian trích khấu hao phù hợp. Bài viết dưới đây sẽ giúp doanh nghiệp hiểu rõ hơn về bản chất, ý nghĩa và cách áp dụng khấu hao đúng quy định.

1. Khấu hao là gì?

Khái niệm

Khấu hao là việc định giá, tính toán và phân bổ có hệ thống giá trị của một tài sản cố định (TSCĐ) trong suốt thời gian sử dụng của tài sản đó. Nói cách khác, đây là cách doanh nghiệp ghi nhận sự hao mòn và giảm giá trị của tài sản do quá trình sử dụng, do yếu tố tự nhiên hoặc do tiến bộ công nghệ.

Trong hoạt động sản xuất kinh doanh, khấu hao TSCĐ được tính vào chi phí, phản ánh phần giá trị mà tài sản đã “chuyển giao” vào sản phẩm hoặc dịch vụ tạo ra. Việc trích khấu hao giúp doanh nghiệp không chỉ hạch toán chính xác chi phí mà còn thu hồi dần vốn đầu tư ban đầu cho tài sản cố định.

Các loại tài sản thường được tính khấu hao bao gồm máy móc, thiết bị sản xuất, phương tiện vận tải, nội thất, hoặc các công cụ, dụng cụ văn phòng. Theo thời gian, giá trị sử dụng của những tài sản này giảm dần, do đó doanh nghiệp lập quỹ khấu hao để bù đắp phần hao mòn và có thể tái đầu tư khi cần thiết.

Ngoài ra, bạn cũng cần hiểu rõ khái niệm thời gian trích khấu hao TSCĐ, là khoảng thời gian doanh nghiệp thực hiện việc trích khấu hao để thu hồi vốn đầu tư ban đầu của tài sản.

Khấu hao là phương pháp kế toán để định giá và phân bổ hợp lý giá trị của tài sản cố định khi giá trị của chúng giảm dần trong quá trình sử dụng.

Ý nghĩa

Khấu hao tài sản cố định mang nhiều ý nghĩa quan trọng trong quản trị và kế toán doanh nghiệp:

• Tuân thủ nguyên tắc phù hợp (Matching Principle): Đảm bảo chi phí khấu hao được ghi nhận trong cùng kỳ kế toán với doanh thu mà tài sản đó tạo ra, giúp phản ánh chính xác hiệu quả hoạt động.
• Phản ánh giá trị thực của tài sản: Giúp báo cáo tài chính thể hiện đúng giá trị còn lại của tài sản sau mỗi kỳ kế toán, hỗ trợ việc đánh giá tình hình tài chính doanh nghiệp.
• Căn cứ tính giá thành và lợi nhuận: Khấu hao là khoản chi phí sản xuất quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến giá thành sản phẩm, dịch vụ và lợi nhuận của doanh nghiệp.
• Tạo nguồn vốn tái đầu tư: Phần giá trị khấu hao thu hồi được có thể sử dụng để thay thế, nâng cấp hoặc mua sắm tài sản cố định mới, đảm bảo hoạt động sản xuất - kinh doanh liên tục.

Phân biệt khấu hao và hao mòn tài sản

• Hao mòn: Là sự giảm sút về giá trị và công suất sử dụng của tài sản do tác động vật lý hoặc kinh tế.
• Khấu hao: Là công cụ kế toán giúp lượng hóa phần hao mòn đó bằng tiền và phân bổ vào chi phí trong từng kỳ kế toán.

2. 3 Phương pháp tính khấu hao tài sản cố định phổ biến

Theo nghiệp vụ kế toán, hiện nay có ba phương pháp tính khấu hao tài sản cố định thường được áp dụng. Mỗi phương pháp sử dụng cách xác định giá trị hao mòn khác nhau, từ đó mang lại hiệu quả phù hợp với từng loại tài sản và chiến lược tài chính của doanh nghiệp.

2.1. Phương pháp khấu hao đường thẳng (tuyến tính)

Phương pháp khấu hao đường thẳng (hay còn gọi là khấu hao tuyến tính) là cách tính phổ biến và dễ áp dụng nhất. Theo đó, giá trị của tài sản cố định được phân bổ đều qua từng năm trong suốt thời gian sử dụng.

Đặc điểm:

• Cách tính đơn giản, dễ áp dụng và ít sai sót. Được sử dụng phổ biến trong kế toán doanh nghiệp nhờ tính minh bạch và dễ quản lý.
• Phù hợp với những tài sản có mức sử dụng ổn định theo thời gian, như máy móc văn phòng, phương tiện vận chuyển, trang thiết bị sản xuất…

Công thức tính:

Trong đó, mức trích khấu hao trung bình hàng tháng bằng chi phí khấu hao phải trích cả năm chia cho 12 tháng.

Ví dụ minh họa:
Công ty A mua một chiếc xe vận chuyển (mới 100%) trị giá 100 triệu VND, dự kiến sử dụng 5 năm và sau đó thanh lý với giá 20 triệu VND. Như vậy:

• Giá trị khấu hao là: 100 - 20 = 80 triệu VND
• Chi phí khấu hao hàng năm = 80 / 5 = 16 triệu VND/năm, tương đương 1.33 triệu VND/tháng
• Tỷ lệ khấu hao tài sản cố định = 1/5 × 100% = 20%/năm.

Khấu hao đường thẳng thường được áp dụng cho phương tiện di chuyển, máy móc văn phòng...

2.2. Phương pháp khấu hao theo số dư giảm dần

Phương pháp khấu hao theo số dư giảm dần là hình thức khấu hao nhanh, cho phép ghi nhận mức chi phí khấu hao cao hơn trong những năm đầu và giảm dần ở các năm sau.

Đặc điểm nổi bật:

• Chi phí khấu hao tập trung nhiều vào những năm đầu tiên. Thường áp dụng cho tài sản công nghệ, máy móc, thiết bị sản xuất có tốc độ lỗi thời nhanh.
• Phản ánh đúng thực tế rằng tài sản thường hoạt động hiệu quả và tạo ra nhiều doanh thu hơn ở giai đoạn đầu sử dụng, sau đó giảm dần về giá trị và hiệu suất theo thời gian.

Ví dụ: Một doanh nghiệp đầu tư máy móc công nghiệp mới. Trong những năm đầu, thiết bị này hoạt động với năng suất cao, ít tốn chi phí bảo trì. Khi áp dụng khấu hao theo số dư giảm dần, phần chi phí được phân bổ nhiều hơn vào giai đoạn đầu, giúp phản ánh sát thực hiệu quả sử dụng tài sản.

Công thức tính:

Trong đó:

• Tỷ lệ khấu hao nhanh (%) = Tỷ lệ khấu hao theo đường thẳng × Hệ số điều chỉnh
  
• Tỷ lệ khấu hao theo đường thẳng (%) = (1 / Thời gian trích khấu hao của TSCĐ) × 100

Ví dụ minh họa:

Công ty ABC mua một máy sản xuất trị giá 60 triệu VND, thời gian sử dụng dự kiến 6 năm.

• Tỷ lệ khấu hao theo đường thẳng: (1/6) × 100% = 16.67%
• Tỷ lệ khấu hao nhanh (hệ số 2): 16.67% × 2 = 33.33%

Bảng tính khấu hao theo số dư giảm dần như sau:

Như vậy, mức khấu hao sẽ giảm dần qua từng năm, phản ánh đúng quy luật hao mòn tự nhiên và hiệu quả sử dụng thực tế của tài sản trong suốt vòng đời vận hành.

2.3. Phương pháp khấu hao theo khối lượng của sản phẩm

Phương pháp khấu hao theo khối lượng sản phẩm là cách tính khấu hao dựa trên sản lượng thực tế mà tài sản cố định tạo ra trong từng kỳ, thay vì theo thời gian sử dụng. Theo đó, tài sản được sử dụng càng nhiều thì chi phí khấu hao càng lớn, phản ánh đúng hiệu suất hoạt động và giá trị hao mòn thực tế.

Đặc điểm:

• Có thể đo lường được sản lượng đầu ra.
• Điều kiện áp dụng là công suất hoạt động thực tế không thấp hơn 100% công suất thiết kế.
• Thường áp dụng cho máy móc, thiết bị trực tiếp phục vụ sản xuất, nơi doanh nghiệp có thể xác định rõ tổng sản lượng hoặc khối lượng sản phẩm mà tài sản có thể tạo ra trong suốt vòng đời sử dụng.

Công thức tính:

Trong đó:

• Mức khấu hao bình quân cho 1 đơn vị sản phẩm = Nguyên giá tài sản cố định / Sản lượng theo công suất thiết kế
• Mức khấu hao năm = Sản lượng thực tế trong năm × Mức khấu hao bình quân cho 1 đơn vị sản phẩm

Ví dụ minh họa:

Công ty A đầu tư máy photocopy trị giá 100 triệu VND. Theo thiết kế, máy có công suất tối đa 1,000,000 bản in. Trong tháng, máy thực hiện 20,000 bản in.

• Mức khấu hao trung bình cho 1 bản in = 100 triệu VND / 1,000,000 = 0/0001 triệu VND/bản in (tương đương 100 VND/bản in)
• Mức khấu hao trong tháng = 20,000 × 0.0001 = 2 triệu VND/tháng

Như vậy, chi phí khấu hao tháng của máy photocopy là 2 triệu VND, tương ứng với sản lượng thực tế đã tạo ra trong kỳ.

Khấu hao TSCĐ theo số lượng, khối lượng sản phẩm giúp phản ánh đúng hiệu suất hoạt động và giá trị hao mòn thực tế.

3. Khung trích khấu hao tài sản cố định mới nhất

Theo Phụ lục I (Ban hành kèm theo Thông tư số 45/2013/TT-BTC ngày 25/ 04/2013 của Bộ Tài chính), thời gian khấu hao của các loại tài sản cố định cụ thể như sau:

4. Danh sách tài sản cố định không phải trích khấu hao

Theo Khoản 1 Điều 9 Thông tư 45/2013/TT-BTC, được bổ sung bởi Khoản 4 Điều 1 Thông tư 147/2016/TT-BTC, có 08 loại tài sản cố định (TSCĐ) không phải trích khấu hao, cụ thể gồm:

• TSCĐ đã khấu hao hết giá trị nhưng vẫn tiếp tục được sử dụng trong hoạt động sản xuất - kinh doanh.
• TSCĐ chưa khấu hao hết nhưng bị mất, không còn tồn tại hoặc không thể sử dụng.
• TSCĐ do doanh nghiệp quản lý nhưng không thuộc quyền sở hữu, ngoại trừ tài sản thuê tài chính.
• TSCĐ không được hạch toán trong sổ sách kế toán, không được quản lý hoặc theo dõi theo quy định.
• TSCĐ sử dụng cho hoạt động phúc lợi của người lao động, trừ những công trình phục vụ trực tiếp cho hoạt động làm việc như: nhà nghỉ, nhà ăn, nhà vệ sinh, nhà thay đồ, bể nước sạch, nhà để xe, phòng/trạm y tế, xe đưa đón, cơ sở đào tạo hoặc nhà ở cho công nhân do doanh nghiệp đầu tư.
• TSCĐ hình thành từ nguồn viện trợ không hoàn lại, được cơ quan có thẩm quyền bàn giao cho doanh nghiệp để phục vụ nghiên cứu khoa học.
• TSCĐ vô hình là quyền sử dụng đất lâu dài có thu tiền sử dụng đất, hoặc quyền sử dụng đất lâu dài hợp pháp do chuyển nhượng.
• TSCĐ loại 6 theo quy định tại Khoản 2 Điều 1 Thông tư 45/2013/TT-BTC, không phải trích khấu hao mà chỉ mở sổ chi tiết theo dõi giá trị hao mòn hàng năm, đồng thời không được ghi giảm nguồn vốn hình thành tài sản.

5. Giải đáp thắc mắc về khấu hao

1. Tại sao phải tính khấu hao tài sản cố định?

Khấu hao giúp doanh nghiệp ghi nhận chi phí sử dụng tài sản theo thời gian, phản ánh đúng giá trị còn lại của tài sản trên sổ sách kế toán. Đây là cơ sở để tính giá thành sản phẩm, xác định lợi nhuận và nghĩa vụ thuế thu nhập doanh nghiệp.

2. Tại sao khấu hao là dòng tiền vào?

Về bản chất, khấu hao không làm giảm tiền mặt thực tế của doanh nghiệp nó chỉ là khoản chi phí kế toán. Vì thế, khi tính dòng tiền, phần khấu hao thường được cộng ngược trở lại, giúp tăng dòng tiền thuần từ hoạt động kinh doanh.

3. Khấu hao nhanh tiếng Anh là gì?

Khấu hao nhanh trong tiếng Anh là Accelerated Depreciation, chỉ phương pháp cho phép doanh nghiệp trích khấu hao với tỷ lệ cao hơn trong những năm đầu, giúp thu hồi vốn nhanh hơn và giảm nghĩa vụ thuế tạm thời.

4. Nhà cửa, vật kiến trúc khấu hao bao nhiêu năm?

Theo Thông tư 45/2013/TT-BTC, thời gian khấu hao đối với nhà cửa, vật kiến trúc thường dao động từ 5 đến 50 năm, tùy vào loại công trình, vật liệu xây dựng và mục đích sử dụng.

5. Có bao nhiêu loại khấu hao?
Hiện nay, kế toán thường áp dụng ba phương pháp khấu hao chính:

• Khấu hao đường thẳng (trích đều qua các năm)
• Khấu hao theo số dư giảm dần (trích nhiều hơn ở những năm đầu)
• Khấu hao theo số lượng, khối lượng sản phẩm (dựa trên hiệu suất sử dụng thực tế)

6. Khấu hao lũy kế là gì?

Khấu hao lũy kế là tổng số khấu hao đã trích của tài sản cố định tính đến thời điểm hiện tại. Con số này giúp xác định giá trị còn lại của tài sản trên bảng cân đối kế toán.

7. Nguyên giá tài sản cố định là gì?

Nguyên giá TSCĐ là toàn bộ chi phí mà doanh nghiệp đã bỏ ra để có được tài sản đó tính đến thời điểm đưa tài sản vào trạng thái sẵn sàng sử dụng., bao gồm:

• Giá mua thực tế
• Thuế không được hoàn lại
• Chi phí vận chuyển, bốc dỡ
• Chi phí lắp đặt, chạy thử và các khoản liên quan khác để tài sản sẵn sàng đưa vào sử dụng

Nắm vững các khái niệm và nguyên tắc về khấu hao tài sản cố định không chỉ giúp doanh nghiệp quản lý chi phí hiệu quả mà còn đảm bảo báo cáo tài chính phản ánh đúng giá trị thực của tài sản. Việc tính khấu hao hợp lý góp phần tối ưu lợi nhuận, minh bạch tài chính và tạo nền tảng vững chắc cho hoạt động đầu tư, tái sản xuất trong tương lai.

Lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính tham khảo và có thể thay đổi theo từng thời điểm.